پاکستان با تنوع دینی خود با چالش‌ها و فرصت‌های بسیاری برای ترویج همزیستی بین ادیان مواجه است. تلاقی دین و حکومت، همراه با حساسیت‌های ژئوپلیتیکی، تلاش برای ایجاد جوامع فراگیر را به یک مسئله پیچیده اما ضروری تبدیل کرده است. باوجود موانع تاریخی و سیاسی، ابتکارات متعددی برای ترویج همزیستی مسالمت‌آمیز میان جوامع مذهبی مختلف شکل گرفته است.
این گزارش مهم‌ترین اقدامات بین ادیان در پاکستان را بررسی کرده و تأثیر و محدودیت‌های آن‌ها را تحلیل می‌کند. این گزارش همچنین به بررسی لحظات تاریخی کلیدی، تلاش‌های دولتی، جنبش‌های مردمی و چالش‌های موجود پرداخته و راهکاری برای ایجاد همزیستی پایدار ارائه می‌دهد.
نماد تاریخی وحدت: ساخت "پل ارتباطی" (رابطه پل) در عیسی نگری
یکی از الهام‌بخش‌ترین نمونه‌های همکاری بین ادیان در پاکستان به سال ۱۹۹۱ در روستای عیسی نگری در سمندری، فیصل‌آباد بازمی‌گردد. این روستا که اکثریت جمعیت آن را مسیحیان تشکیل می‌دهند، توسط روستاهای مسلمان‌نشین احاطه شده و تنها یک کانال آب، بدون پل، آن‌ها را از یکدیگر جدا می‌کرد. نبود این زیرساخت ضروری مشکلات زیادی را برای هر دو جامعه مسیحی و مسلمان ایجاد کرده بود، زیرا برای رفت‌وآمد مجبور به طی مسافت‌های طولانی بودند.
برای حل این مشکل، رهبران هر دو جامعه از پدر خالد رشید آسی، یک کشیش کاتولیک، درخواست کمک کردند. وی با همکاری اسقف جان جوزف، از رهبران برجسته ترویج همزیستی، تلاش کرد تا این مشکل را برطرف کند. این تلاش‌ها در نهایت منجر به ساخت "پل ارتباطی" (رابطہ پل) در ۱۹۹۱ شد. این پروژه نه‌تنها مسیر دسترسی را بهبود بخشید، بلکه نمادی از تعهد عمیق به همزیستی مسالمت‌آمیز میان مسلمانان و مسیحیان شد.
تنوع مذهبی در پاکستان: نمای کلی جمعیت
پاکستان، به عنوان یک کشور مسلمان‌نشین، طبق سرشماری ۲۰۲۳ دارای ۲۴۱.۴۹ میلیون نفر جمعیت است. از این تعداد، ۹۶٪ مسلمان و تنها ۴٪ اقلیت‌های مذهبی شامل هندوها، مسیحیان، بهائیان، پارسیان، سیک‌ها، احمدیان و سایر گروه‌های دینی هستند. باوجود این جمعیت کم، اقلیت‌های مذهبی همواره نقش مهمی در فرهنگ، اقتصاد و تاریخ پاکستان ایفا کرده‌اند.
تحولات اقدامات بین ادیان در پاکستان
از زمان استقلال پاکستان در ۱۹۴۷، سیاست‌های مربوط به همزیستی بین ادیان تحت تأثیر تحولات سیاسی و قانونی این کشور بوده است.
۱. دیدگاه محمدعلی جناح درباره همزیستی مسالمت‌آمیز
محمدعلی جناح، بنیان‌گذار پاکستان، یک کشور مبتنی بر همزیستی مذهبی را تصور می‌کرد. سخنرانی معروف او در ۱۱ اوت ۱۹۴۷ بر جدایی دین از حکومت و برابری حقوقی شهروندان فارغ از مذهبشان تأکید داشت.
۲. تأثیر دین در سیاست پاکستان
متأسفانه، پس از درگذشت زودهنگام جناح در ۱۹۴۸، سیاست پاکستان تغییر مسیر داد. در دوره ذوالفقار علی بوتو (۱۹۷۱-۱۹۷۷)، قانون اساسی اسلامی ۱۹۷۳ تصویب شد که اسلام را به عنوان دین رسمی کشور معرفی کرد. این روند در دوره ژنرال ضیاءالحق (۱۹۷۷-۱۹۸۸) تشدید شد، جایی که قوانین تبعیض‌آمیز علیه اقلیت‌های مذهبی و زنان به اجرا درآمد و زمینه را برای تبعیض اجتماعی و مذهبی فراهم کرد.
۳. مبارزه با افراط‌گرایی و ظهور ابتکارات بین ادیان
پس از دهه‌ها افراط‌گرایی و تروریسم، دولت پاکستان دریافت که باید حقوق برابر را برای همه شهروندان، فارغ از مذهبشان، تضمین کند. ارتش پاکستان عملیات‌هایی مانند ضرب عضب (۲۰۱۴) و ردالفساد (۲۰۱۶) را برای از بین بردن گروه‌های تروریستی آغاز کرد. یکی از سیاست‌های کلیدی، "پیغام پاکستان" بود که در ۲۰۱۸ معرفی شد. این ابتکار شامل یک فتوای ۲۲ ماده‌ای بود که تروریسم، افراط‌گرایی و نفرت مذهبی را محکوم می‌کرد.
۴. سیاست‌های دولتی برای همزیستی بین ادیان
دولت پاکستان با تصویب سیاست‌های هماهنگی بین ادیان در سطح ملی و استانی، ایجاد وزارتخانه‌ها و کمیسیون‌های ویژه، و مشارکت فعال در گفتگوهای بین ادیان تلاش کرده است تا همزیستی مسالمت‌آمیز را تقویت کند. یکی از پروژه‌های برجسته، "سایبان پاکستان" است که برای ادغام اقلیت‌های مذهبی در فرآیند صلح‌سازی راه‌اندازی شده است.
چالش‌های همزیستی بین ادیان در پاکستان
باوجود این تلاش‌ها، چالش‌های جدی همچنان باقی مانده‌اند:
- افزایش درگیری‌های مذهبی و ناامنی
در ۲۰۲۳، حوادث جارانوالا، سرگودها و سایر مناطق باعث افزایش احساس ناامنی در جوامع مسیحی شد، که در برخی مناطق به مهاجرت خانوادگی منجر گردید.
- ضعف در اجرای قوانین بین ادیان
اعجاز عالم آگوستین، وزیر سابق امور اقلیت‌ها و همزیستی بین ادیان، از نبود اجرای مؤثر قوانین انتقاد کرده و کنفرانس‌های بین ادیان را "تشریفاتی و بی‌فایده" توصیف کرده است.
- حاشیه‌نشینی اقتصادی اقلیت‌های مذهبی
اقلیت‌های مذهبی به دلیل تبعیض ساختاری، به آموزش، بهداشت و فرصت‌های شغلی محدود دسترسی دارند که باعث تشدید شکاف‌های اجتماعی می‌شود.
درس‌هایی از ابتکارات بین ادیان جهانی
چندین ابتکار بین‌المللی می‌تواند برای پاکستان الهام‌بخش باشد:
- "هفته جهانی هماهنگی بین ادیان" (۲۰۱۰) – ابتکاری تحت حمایت سازمان ملل متحد برای ترویج گفتگوی بین ادیان.
- "اعلامیه مراکش" (۲۰۱۶) – تأکید بر حمایت از حقوق اقلیت‌های مذهبی در کشورهای مسلمان.
- "برنامه اقدام رهبران مذهبی برای جلوگیری از خشونت" (۲۰۱۹) – سندی تأیید شده توسط دبیرکل سازمان ملل.
- "سند برادری انسانی" (۲۰۱۹) – امضاشده توسط پاپ فرانسیس و شیخ احمد الطیب برای ترویج همزیستی مذهبی.
پیشنهادات برای بهبود همزیستی بین ادیان در پاکستان
۱. اجرای قوی‌تر قوانین حمایت از اقلیت‌های مذهبی
۲. اصلاح برنامه‌های درسی مدارس برای آموزش تنوع مذهبی و همزیستی مسالمت‌آمیز
۳. حمایت از گفتگوی بین ادیان در سطح محلی و برگزاری برنامه‌های فرهنگی مشترک
۴. همکاری با سازمان‌های بین‌المللی برای تبادل تجربیات موفق
۵. ترویج گزارشگری مسئولانه در رسانه‌ها و جلوگیری از انتشار نفرت مذهبی
نتیجه‌گیری
در جهانی که دین، فرهنگ، سیاست و اقتصاد به هم پیوسته‌اند، گفتگو و همکاری بین ادیان ضروری است. اسقف جان جوزف این رویکرد را سه دهه پیش آغاز کرد و اکنون دنیا آن را "گفتگوی زندگی" می‌نامد. با اجرای اصلاحات جامع، مشارکت جوانان، و تقویت همکاری‌های جهانی، پاکستان می‌تواند به جامعه‌ای فراگیر، صلح‌آمیز و هماهنگ‌تر تبدیل شود.
نظر شما